ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ
Tίμιο Κράτος
Οι πρακτικές της απερχόμενης κυβέρνησης έχουν πλήξει το κύρος της χώρας και την αξιοπρέπεια του Kύπριου πολίτη. Η κατρακύλα στους δείκτες διαφθοράς καταγράφεται από όλους τους έγκυρους διεθνείς οργανισμούς. Η Κύπρος έχει καταταχθεί στις «ελαττωματικές δημοκρατίες», σύμφωνα με το Economist Intelligence Unit, με την χειρότερη βαθμολογία της στον τομέα «λειτουργία της κυβέρνησης».
Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιοποίησε η Ευρωπαϊκή Ένωση σε έκτακτο Ευρωβαρόμετρο (Ιούλιος 2022), η διαφθορά επί των ημερών της διακυβέρνησης Αναστασιάδης εκτοξεύτηκε στις 94 μονάδες και αυτή τη στιγμή είναι η δεύτερη χειρότερη στην ΕΕ (μέσος όρος 68). Δεν είναι όμως μόνο οι επίσημες στατιστικές που αναδεικνύουν το πρόβλημα. Ο Κύπριος πολίτης βιώνει την διαφθορά καθημερινά.
Η σημερινή εικόνα κακοδιοίκησης και διαφθοράς πρέπει να τερματιστεί.
Χρειάζεται διαφάνεια, κανόνες που να αποτρέπουν την σύγκρουση συμφέροντος και ουσιαστική μεταρρύθμιση του συστήματος διορισμού των ανεξάρτητων αξιωματούχων για να μπορέσουν να ασκούν ανεπηρέαστα τον ρόλο τους. Πέραν όμως της κατάθεσης προτάσεων για την αλλαγή του συστήματος χρειάζεται και επίπονη, συστηματική προσπάθεια για την εφαρμογή των προτάσεων αυτών. Μόνο ένας πρόεδρος που έχει την ικανότητα και την θέληση να συγκρουστεί με τα διαπλεκόμενα συμφέροντα μπορεί να φέρει την αλλαγή.
Το Τίμιο Κράτος είναι δικαίωμα μας.
Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ
Η διαφθορά έχει διεισδύσει στην καθημερινότητα μας. Δεν είναι όμως μόνο ένα ηθικό πρόβλημα. Η διαφθορά γκρεμίζει το αίσθημα δικαίου, πλήττει την εμπιστοσύνη των πολιτών προς τους θεσμούς και προκαλεί τεράστιο κόστος για την οικονομία.
Πρωταρχικό παράδειγμα αποτελεί η κακοδιαχείριση του προγράμματος πολιτογραφήσεων με τα λεγόμενα «χρυσά διαβατήρια». Στο πλαίσιο του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος (ΚΕΠ), το Υπουργικό Συμβούλιο ενέκρινε την πολιτογράφηση ξένων υπηκόων, η πλειονότητα των οποίων, σύμφωνα με το πόρισμα Νικολάτου, δεν πληρούσε τα κριτήρια που προνοούσε ο νόμος. Στην πορεία, φάνηκε ότι διάφοροι Υπουργοί – αλλά και ο ίδιος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας – είχαν διασυνδέσεις με δικηγορικά ή άλλα γραφεία που επωφελούνταν από τις πολιτογραφήσεις που ενέκριναν οι ίδιοι. Αυτές οι πράξεις συνιστούν μια πρωτοφανή θεσμική «σύγκρουση συμφέροντος».
Το ΚΕΠ συγκέντρωσε πλούτο σε συγκεκριμένο κύκλο συμφερόντων. Οι αδιαφανείς διαδικασίες, οι παρανομίες, οι προχειρότητες που εντοπίζει το πόρισμα της Ερευνητικής Επιτροπής υπό τον Μ. Νικολάτο καθώς και ο Γενικός Ελεγκτής καταδεικνύουν την ζημιά που έγινε στην οικονομία.
Τα ευρήματα του Γενικού Ελεγκτή στην σχετική Έκθεσή του στις 22 Αυγούστου 2022, επιβεβαιώνουν εκείνα από το πόρισμα της «Επιτροπής Νικολάτου». Πολύ μεγάλος αριθμός πολιτογραφήσεων εγκρίθηκαν χωρίς να πληρούνται τα κριτήρια, ενώ κανονικά έπρεπε να απορριφθούν. Ακόμα μεγαλύτερος αριθμός συγγενών πολιτογραφηθέντων, εγκρίθηκαν παράνομα.
Από τον έλεγχο του Γενικού Ελεγκτή υπάρχουν πρόσθετα τεκμήρια για κατάχρηση εξουσίας:
- Με πρακτικές απόκρυψης στοιχείων από υπηρεσιακούς λειτουργούς,
- Με εγκρίσεις πολιτογραφήσεων από τα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου, ενώ ήταν σε γνώση τους ότι δεν πληρούνταν τα κριτήρια,
- Με παραπλάνηση της Βουλής,
- Με απώλεια 204 εκατομμυρίων ευρώ σε ΦΠΑ και 25 εκατομμυρίων σε δικαιώματα.
Τα ευρήματα αυτά εξηγούν γιατί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κίνησε τη διαδικασία επί παραβάσει και οδηγεί την Κύπρο στο Δικαστήριο της ΕΕ, τόσο για τα χρυσά διαβατήρια όσο και για το μειωμένο συντελεστή ΦΠΑ.
Πέραν της απώλειας των κρατικών εσόδων η οικονομία έχει επηρεασθεί αρνητικά και με άλλους τρόπους.
Η κακοδιαχείριση του ΚΕΠ συνέβαλε στην έκρηξη στις τιμές των ακινήτων. Αποτέλεσμα η απόκτηση της πρώτης κατοικίας να είναι ανέφικτη για τους νέους που προσπαθούν να ορθοποδήσουν οικονομικά.
Παράλληλα, η κακοδιαχείριση έχει υποβαθμίσει τη χώρα μας ως επενδυτικό προορισμό και έχει μειώσει σημαντικά την προοπτική για μια υγιή οικονομική ανάπτυξη.
Η διαφθορά πηγάζει από:
- Την απουσία διαφάνειας.
- Την απουσία κανόνων που να αποτρέπουν το διορισμό ατόμων που έχουν σύγκρουση συμφέροντος σε καίρια πόστα.
- Την αδυναμία των ανεξάρτητων θεσμών να ασκήσουν την εξουσία τους με τον απαραίτητο ανεξάρτητο έλεγχο απέναντι στην εκτελεστική εξουσία.
- Την αδυναμία της δικαστικής εξουσίας να απονέμει δικαιοσύνη.
- Την αναποτελεσματική λειτουργία της διοικητικής μηχανής που βασίζεται στην πελατειακή σχέση μεταξύ του κράτους και του πολίτη
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Α. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ
Η διαφάνεια αποτελεί προϋπόθεση για την αρμονική σχέση μεταξύ κράτους και πολίτη. Το κράτος οφείλει να παρέχει τις απαραίτητες πληροφορίες, ούτως ώστε οι πολίτες να είναι ενήμεροι για τις ενέργειες της εκάστοτε εξουσίας. Με αυτό τον τρόπο διασφαλίζεται ο αποτελεσματικός έλεγχος.
Δημιουργία αποτελεσματικού και θεσμοθετημένου «Πόθεν Έσχες» στα πρότυπα της πρότασης των Πισσαρίδη – Παναγιωτίδη – Συρίμη. Οι πολίτες δικαιούνται να γνωρίζουν την ετήσια οικονομική κατάσταση των εκλεγμένων αξιωματούχων και των στενών συγγενών τους, τις σχετικές μεταβολές αλλά και την εξήγησή τους. Η ουσιαστική ερώτηση είναι «πού τα βρήκες;» Θα πρέπει να υπάρχει υποβολή της αρχικής τους οικονομικής κατάστασης, οι μεταβολές καθώς και η εξήγηση της διακύμανσης των οικονομικών τους δεδομένων. Αυτές θα πρέπει να ελέγχονται από την Ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς.
O Νόμος για το Δικαίωμα Πρόσβασης σε Πληροφορίες του Δημόσιου Τομέα συνιστά σημαντικό εργαλείο για διαφάνεια και λογοδοσία. Oι πολίτες δικαιούνται πληροφόρηση, το Δημόσιο υποχρεούται να απαντά σε 30 μέρες. Η Επίτροπος Πληροφοριών εποπτεύει και εφαρμόζει αποτελεσματικά τον νόμο.
Ο Πρόεδρος και τα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου να θέτουν στη δημόσια σφαίρα την οποιαδήποτε δραστηριότητα τους και να απαντούν σε τυχόν δημόσια επώνυμα ερωτήματα πολιτών αναφορικά με τις δραστηριότητες, τις ευθύνες και τα καθήκοντα τους, μέσα στο πλαίσιο της νομοθεσίας περί Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων.
Οι αξιωματούχοι της πολιτείας υπηρετούν το δημόσιο συμφέρον και τους πολίτες.
- Διπλές συντάξεις τέλος, τέρμα στα παράλογα προνόμια, όπως τα αφορολόγητα οχήματα
- Λιμουζίνες τέλος, διακίνηση με υπηρεσιακά υβριδικά και χαμηλού κυβισμού αυτοκίνητα και μόνο για υπηρεσιακές υποθέσεις
- Μια ειδική επιτροπή θα εξετάσει κάθε παράλογο προνόμιο με στόχο να το καταργήσουμε.
Οι ηλεκτρονικοί κανόνες είναι κοινοί για όλους και η λειτουργία του κράτους θα καταστεί πιο αποτελεσματική. Προτείνουμε:
- Ανάπτυξη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης από το Κράτος.
- Έτσι θα μειωθεί η γραφειοκρατία.
- Έτσι θα κτυπηθεί η αδιαφάνεια και θα δίδονται απαντήσεις με σειρά προτεραιότητας.
Σε διάφορα περιστατικά στο παρελθόν έγιναν καταγγελίες για παρακολουθήσεις. Πρωταρχικό παράδειγμα αποτελεί η υπόθεση του «κατασκοπευτικού μαύρου βαν». Επιβάλλεται:
- Η θέσπιση νομοθεσίας που να καθορίζει ένα αυστηρό και αναλογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο το κράτος μπορεί να λειτουργεί για την προστασία του εθνικού συμφέροντος, αλλά ταυτόχρονα να σέβεται την ιδιωτική ζωή του πολίτη. Όπου η αρχή αυτή παραβιάζεται, η νομοθεσία οφείλει να παρέχει αποτελεσματική θεραπεία στους επηρεαζόμενους και να προβλέπει την τιμωρία των υπευθύνων για να αποτραπούν επαναλήψεις.
- Ο σεβασμός στα ατομικά δικαιώματα κάθε πολίτη. Ή τα σεβόμαστε, ή έχουμε ένα κράτος που τα παραβιάζει. Η Κύπρος χρειάζεται ένα Τίμιο Κράτος που ο πολίτης να το εμπιστεύεται και να λειτουργεί με διαφάνεια.
Β. ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΟΣ
Το θεσμικό πλαίσιο που καθορίστηκε από το Σύνταγμα του 1960 δεν μπορεί πλέον να διασφαλίσει την ομαλή λειτουργία του κράτους. Οφείλουμε να εκσυγχρονίσουμε το θεσμικό πλαίσιο για να δημιουργήσουμε τους απαραίτητους ελέγχους έναντι της εκτελεστική εξουσίας. Αυτό θα αποτρέψει σε μεγάλο βαθμό τα φαινόμενα κυβερνητικής διαφθοράς.
- Από την στιγμή που ένα πρόσωπο αναλαμβάνει υπουργικόαξίωμα, υποβάλλει παραίτηση από πιθανό κομματικό του αξίωμα. Η παραίτηση να ισχύει για όλη την διάρκεια της υπουργικής του θητείας.
- Υλοποίηση Kώδικα Δεοντολογίας, ο οποίος θα δεσμεύει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και τα μέλη του Υπουργικού του Συμβουλίου, ώστε να αποτρέπεται οποιανδήποτε σύγκρουση συμφέροντος στην άσκηση εξουσίας.
- Θέσπιση κανόνων για την αποτροπή της σύγκρουσης συμφέροντος, σύμφωνα με τις εισηγήσεις της Επιτροπής GRECO.
- Διαφάνεια στα οικονομικά των κομμάτων. Οι εισφορές να γίνονται αποδεκτές κάτω από ένα όριο που θα συμφωνηθεί, ενώ η Ελεγκτική Υπηρεσία να δικαιούται να ελέγχει την διαχείριση των χρημάτων που δίνονται στα κόμματα από τηνκρατική χορηγία.
Προτείνουμε το διαχωρισμό των συμβουλευτικών και των διωκτικών αρμοδιοτήτων του Γενικού Εισαγγελέα με τη δημιουργία άλλου θεσμού που να αποτελεί τον νομικό σύμβουλο της εκτελεστικής εξουσίας. Με αυτό τον τρόπο, ο Γενικός Εισαγγελέας θα μπορεί να λειτουργεί ως διωκτική Αρχή, χωρίς να υπάρχει κώλυμα λόγω του παράλληλου ρόλου του ως νομικού συμβούλου της Δημοκρατίας. Αυτός ο διαχωρισμός έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε άλλα κράτη της Κοινοπολιτείας.
- Η καθιέρωση πολιτικής πρακτικής από τον Πρόεδρο να διαβουλεύεται με τη Βουλή όσον αφορά τους διορισμούς των ανεξάρτητων αξιωματούχων που ορίζει το Σύνταγμα. Η Βουλή με διαδικασία δημοσίων ακροάσεων (όπως στο Ευρωκοινοβούλιο ή την Γερουσία στις ΗΠΑ) να εξετάζει τα άτομα που προτείνει ο Πρόεδρος. Έτσι θα μπορεί να ασκεί πιέσεις για διορισμό, από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ατόμων ευρείας αποδοχής και με τα κατάλληλα προσόντα. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό θα καθιερωθεί ως έθιμο (constitutional convention).
- Για τους διορισμούς ανεξάρτητων αξιωματούχων Αρχών που δημιουργήθηκαν με νόμο ή λόγω των υποχρεώσεων που προέκυψαν με την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ, να νομοθετηθεί η διαδικασία διορισμού πάνω στο πρότυπο διορισμού της Ανεξάρτητης Αρχής κατά της Διαφθοράς.
- Η διαδικασία αυτή να εφαρμοστεί και στην περίπτωση των Προέδρων των Δ.Σ. των Ημικρατικών Οργανισμών με σχετική τροποποίηση του νόμου που τους διέπει. Μέχρι να γίνει αυτό και με πρωτοβουλία του Προέδρου να εφαρμοστεί αμέσως η διαδικασία συμβουλευτικών ακροάσεων που περιγράφεται στο (i) πιο πάνω.
- Η δημιουργία Αρχής κατά της Διαφθοράς και ο διορισμός του Επιτρόπου Διαφάνειας κατόπιν υποβολής καταλόγου προσώπων από ένα Γνωμοδοτικό Συμβούλιο, είναι σημαντικό θετικό βήμα. Ωστόσο, ο νέος θεσμός παρουσιάζει αδυναμίες, δεν διαθέτει ανακριτικές εξουσίες και οι κανονισμοί λειτουργίας του δεν έχουν ακόμα εγκριθεί.
- Η διαφθορά είναι ένα από τα βασικά προβλήματα που μαστίζει την κυπριακή κοινωνία. Η ανεξαρτησία των θεσμών είναι βασική προϋπόθεση για την αντιμετώπισή της. Η ριζική αλλαγή στον τρόπο στελέχωσης αυτών των θεσμών είναι απαραίτητη για ένα «Τίμιο Κράτος».
Γ. ΑΠΟΝΟΜΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ
Οι υπέρμετρες καθυστερήσεις στη δικαιοσύνη έχουν κλονίσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς. Η δικαστική εξουσία αποτελεί κύριο πυλώνα της δημοκρατίας. Η εύρυθμη λειτουργία της δικαιοσύνης είναι αναγκαία για να διασφαλιστούν τα δικαιώματα των πολιτών.
- Ο Δικαστής να είναι στην έδρα μαζί με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή.
- Άμεση οργάνωση προγραμμάτων κατάρτισης για την χρήση της.
- Να αρχίσουν εκδίκαση οι υποθέσεις του 2023 με τους νέους ρυθμούς για άμεση αποκατάσταση της εμπιστοσύνης της κοινωνίας.
- Για τις υφιστάμενες υποθέσεις να δημιουργηθεί ειδική ομάδα κρούσης με επαρκή χρηματοδότηση για ξεκαθάρισμα των παλιών υποθέσεων, που πέρα από την καθυστέρηση στην απονομή δικαιοσύνης, επιβαρύνει σοβαρά την οικονομία.
- Η ψήφιση από τη Βουλή νόμου για την επέκταση της δικαιοδοσίας των Διοικητικών Δικαστηρίων είναι σημαντική, αφού θα έχουμε Διοικητικό Δικαστήριο, όχι μόνο σε θέματα διαδικασίας αλλά και ουσίας, που θα μπορεί να ασκεί αποτελεσματικό έλεγχο πάνω στη διοίκηση των δικαστηρίων με εξουσιοδότηση να κρίνει την ορθότητα της όποιας απόφασης.
- Για περαιτέρω επίσπευση της διαδικασίας προτείνω την ένταξη της έννοιας του «νομικού βοηθού» στο Πρωτόδικο Δικαστήριο.
Οι διορισμοί δικαστών, με τη δυνατότητα που παρέχει ο νόμος να προσβάλλονται ώστε ο έλεγχος διορισμού δικαστών να μην μένει στο απυρόβλητο και εντός του συστήματος του συγκεκριμένου οργάνου που τους διορίζει.
Δ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ
Η δυσλειτουργία της κρατικής μηχανής είναι γνωστή σε όλους. Χρειάζεται βελτίωση, βάζοντας τον πολίτη σαν μέλημα για εξυπηρέτηση παρά σαν πρόβλημα για αποφυγή.
Οι νόμοι από μόνοι τους δεν αρκούν. Για να προοδεύσουμε πρέπει να εφαρμόζονται. Προτείνουμε τη δημιουργία δείκτη αποτελεσματικής εφαρμογής των νόμων με ετήσια έκθεση στη Βουλή.
Αποκέντρωση της διοικητικής δομής για λήψη αποφάσεων στο κατώτερο δυνατό επίπεδο ώστε να καταργηθούν συγκεντρωτικές δομές και ανελαστικές διαδικασίες που χρονολογούνται από την περίοδο της Αγγλοκρατίας. Ανάθεση αρμοδιοτήτων και ευθυνών στους δημόσιους λειτουργούς στην εκτέλεση του έργου τους. Να λαμβάνουν γρήγορα υπεύθυνες αποφάσεις για να ανταποκριθούν στους νέους ρυθμούς που επιβάλλει η καθημερινότητα.
Κινητήρια δύναμη είναι ο ψηφιακός μετασχηματισμός του κράτους, και η απλοποίηση των νόμων. Οι δημόσιοι λειτουργοί να είναι σε θέση να έχουν πρόσβαση σε κοινή βάση δεδομένων (data warehouse) των πολιτών για την ταχεία εξυπηρέτηση τους, χωρίς να χρειάζεται να τους παραπέμπουν από την μία υπηρεσία στην άλλη.
Είναι ευθύνη του κράτους να αναπτύξει προγράμματα κατάρτισης των δημοσίων λειτουργών, περιλαμβανομένων ψηφιακών δεξιοτήτων. Κάθε νόμος και κανονισμός να συνοδεύεται με επεξήγηση κατανοητή για τους πολίτες στο πλαίσιο του δικαιώματος τους στην πληροφόρηση.
Μπορούμε να ζητήσουμε τεχνική βοήθεια από την ΕΕ για να γίνει μια πλήρης μελέτη από το κράτος με όρους εντολής την μεταφορά αρμοδιοτήτων στο κατώτερο δυνατό επίπεδο, ούτως ώστε να μειωθούν οι γραφειοκρατικές παρεμβάσεις στην καθημερινή λήψη αποφάσεων στην βάση του μοντέλου των Σκανδιναβικών χωρών.
Ε. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΩΝ ΘΕΣΜΩΝ
Οι πολίτες πρέπει να έχουν ενεργή συμμετοχή και επιρροή στις αποφάσεις του κράτους. Η σύνθεση των εκλεγμένων σωμάτων πρέπει να αντιπροσωπεύει επαρκώς τις πολιτικές επιλογές του εκλογικού σώματος.
Στηρίζω την προώθηση της οριζόντιας ψηφοφορίας γιατί παρέχει στους πολίτες περισσότερες δυνατότητες στην επιλογή. Η ψήφος μας έτσι καθίσταται πιο αντιπροσωπευτική και πιο άμεση:
- Εισηγούμαι όπως σε πρώτη φάση να αρχίσει η οριζόντια ψηφοφορία στις Δημοτικές Εκλογές του 2024 που θα διεξαχθούν σύμφωνα με το νέο νόμο για την Μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
- Να ψηφιστεί νόμος για την εισαγωγή της οριζόντιας ψηφοφορίας για τις Βουλευτικές Εκλογές του 2026. Το νομοσχέδιο να τεθεί σε μια ευρύτερη δημόσια διαβούλευση ώστε να προκριθεί η καλύτερη δυνατή επιλογή από έναν συνδυασμό προτάσεων και ακολούθως να τεθεί προς ψήφιση στη Βουλή.
- Οι πολίτες αναζητούν ρόλο και φωνή στην δημόσια ζωή. Χρειάζεται να γίνονται συμμέτοχοι στις μεγάλες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις που έχει ανάγκη ο τόπος μας.
- Οι αντιπροσωπευτικοί δημοκρατικοί θεσμοί δεν έχουν σήμερα ικανοποιητική ανατροφοδότηση από τους πολίτες. Οι πολίτες απογοητεύονται και αποστασιοποιούνται.
- Η χώρα μας μπορεί να δημιουργήσει ένα νέο πρότυπο συμμετοχικής δημοκρατίας.
- Με ενισχυμένη και ενεργό διαβούλευση των πολιτών στην διαδικασία λήψης αποφάσεων.
- Με την καθιέρωση Συνελεύσεων Πολιτών για σημαντικές πολιτικές προτεραιότητες του κράτους:
- Με δομημένη διαδικασία διαβούλευσης
- Με μηχανισμό απευθείας συμμετοχής
- Με αντιπροσωπευτικότητα από όλο το φάσμα της κοινωνικής ζωής
- Με αξιοποίηση σύγχρονων ψηφιακών μορφών ανατροφοδότησης
- Με παραγωγή εισηγήσεων πολιτικής και προτάσεων νομοθετικής πρωτοβουλίας προς την Κυβέρνηση και την Βουλή
